نمادها در آثار عرفانی نقش بسیار مهمی دارند، زیرا به عرفا امکان می‌ دهند که مفاهیم پیچیده و تجربه های شخصی معنوی خود را از راه نماد به دیگران می رسند ، استفاده از نمادها در داستان ادبیات فارسی و علی الخصوص داستان های صوفیانه ابزاری برای پنهان کردن مفاهیم عمیق صوفیانه بود ؛که در بیشتر موارد باید از درک ناآشنایان این حوزه دور ماند .

اغلب داستان های عرفانی در حوزه ادبیات تعلیمی و تمثیلی قرار می گیرند. نماد علاوه بر اینکه وسیله ای مؤثر در اظهار معانی متون صوفیانه ؛ابزار دقیقی برای ارزیابی محتوایی این آثار و مهم ترین و در عین حال مؤثرترین وسیله برای بیان مضامین متون نمادین به شمار می آید.دو اثر مهم در ادبیات عرفانی یعنی«منطق الطیر» اثر شیخ عطار نیشابوری⁽¹⁾ و«گلشن راز» اثر شیخ محمود شبستری⁽²⁾ مملؤ از این نمادها هستند. هرچند این دو اثر مهم از نمادهای عرفانی استفاده می کنند، ولی نوع نمادپردازی و هدف های هر یک متفاوت است.

مقاله حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی ابتدا در معرفی نماد و انواع آن بیان می شود، سپس نماد از داستان منطق الطير و کتاب کلشن راز مشخص گردیده است و بلآخره به بررسی و مقایسه و تحلیل انواع نماد عرفانی و استفاده از آن در دو متن یاد شده می پردازد .نتیجه ای که از این مقاله به دست آمده، این است؛ که عطار از نمادهای تمثیلی و داستانی برای بیان سفر روحانی و تجربیات عرفانی استفاده می ‌کند، شبستری به نمادهای فلسفی و انتزاعی برای توضیح مفاهیم نظری عرفان می پردازد. این تفاوت ها نشان‌ دهنده دو رویکرد متفاوت به عرفان در ادبیات فارسی هستند: یکی مبتنی بر تجربه معنوی و دیگری بر تفکر فلسفی و نظری.